سیر تطور نظریه اعتدال در اخلاق اسلامی

نظریه اعتدال که خاستگاه آن یونان باستان و آراء افلاطون و ارسطو است، رایج‌ترین نظریه اخلاقی در بین حکمای اسلامی مانند کندی، فارابی، ابن‌سینا، مسکویه، خواجه نصیر طوسی و دیگران است. بر اساس این نظریه، فضایل اخلاقی از رعایت اعتدال و میانه‌روی توسط قوای نفس و رذایل اخلاقی از افراط و تفریط قوا در اعمال خود پدید می‌آید. حکمای اسلامی گرچه در این نظریه متأثر از افلاطون و ارسطو بودند، ولی ابتکارات و نوآوری‌های زیادی در آن وارد کرده‌اند. در بین حکمای اسلامی ابن‌سینا، مسکویه،‌ خواجه نصیر طوسی، ‌راغب اصفهانی بیشترین نوآوری‌ها را در این نظریه داشته‌اند. برخی از این نوآوری‌ها عبارتند از: ادغام قاعده اعتدال ارسطو با نفس‌شناسی افلاطون، تقسیم فضایل به چهار و رذایل به هشت جنس عالی، قرار دادن انواعی از فضایل و رذایل فرعی تحت این اجناس عالی،‌ اضافه کردن معیار کیفیت (ردائت) به معیار کمّی افراط و تفریط ارسطو، تفکیک معانی مختلف عدالت، اضافه کردن فضایل دینی و عرفانی به فهرست فضایل و ارائه الگوی جامع برای معالجه امراض نفسانی.